Vùng đất Then đậm đặc

Trước kia, nếu như hát Xoan của Phú Thọ là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại, thì Then lại khác, thuộc danh mục Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Vì xét trên nhiều khía cạnh, Then vẫn trường tồn với thời gian. Bởi di sản gắn với tín ngưỡng dân gian, tâm linh của người dân. Vào nhà mới cúng Then, đầy tháng mụ cúng Then, giải hạn cúng Then…

Nghệ nhân Hà Ngọc Cao thực hành nghi lễ Then.

Ngược lên Chiêm Hóa, vùng đất Then đậm đặc của xứ Tuyên, chúng tôi tìm đến gia đình Nghệ nhân Nhân dân Hà Thuấn, xã Tân An. Ông Hà Thuấn cho biết, đối với đồng bào Tày thầy cúng có vai trò vô cùng quan trọng. Để trở thành thầy Then phải trải qua những quy định rất khắt khe, đặc biệt là phải được Cấp sắc. Cái hay của thầy Then là có thể đến từng gia đình làm lễ, theo yêu cầu của gia chủ.

Trong nghi lễ cúng Then phải có hát Then. Mà hát Then cần đàn Tính và chùm sóc. Từ một tín ngưỡng dân gian cũng có thể chuyển sang loại hình diễn xướng dân gian. Hát Then rất gần với âm nhạc nên các thầy cúng mới phóng tác Then cổ ra Then mới. Hàng loạt bài hát Then ca ngợi Đảng, Bác Hồ, quê hương đổi mới, ca ngợi hương xuân ra đời. Các câu lạc bộ hát Then được hình thành, đời sống Then được cởi mở và càng mang tính rộng rãi hơn. 

Đưa Then vào trung tâm của đời sống 

Tại buổi họp tổng kết Lễ đón nhận Bằng ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” và Lễ hội Thành Tuyên 2022, đồng chí Lê Thị Kim Dung, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh nhấn mạnh, thương hiệu Then đã có rồi, giờ làm sao chúng ta giữ gìn và phát huy được giá trị của Then trong cộng đồng. Thường trực Tỉnh ủy, Ban Thường vụ Tỉnh ủy rất quan tâm, trăn trở việc này.     Tỉnh ủy giao UBND tỉnh, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch nghiên cứu, tiếp tục khai thác, phát huy giá trị của Then. Để Then không những là bản sắc hồn cốt xứ Tuyên mà trở thành sản phẩm du lịch độc đáo, phục vụ đắc lực cho phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhà.

Biểu diễn Then tại các sự kiện lớn của tỉnh.

Ở tỉnh ta, các địa phương rất chú trọng giữ gìn, phát huy giá trị Di sản Then. Mọi tín ngưỡng, phong tục, tập quán liên quan đến Then được bảo tồn, phục hồi. Trong đó, phải kể đến Lễ hội Lồng tông, đây là lễ hội xuống đồng đầu năm mới của đồng bào Tày cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, nhà nhà no đủ, khỏe mạnh. Thầy Then sẽ cúng cho cả một cộng đồng rộng lớn. Ông Hoàng Minh Đằng, Trưởng Phòng Văn hóa-Thông tin huyện Na Hang khẳng định, trong những năm gần đây huyện rất quan tâm giữ gìn, phát huy giá trị của Then như khôi phục lại Lễ hội Lồng tông, quan tâm, chăm lo cho các nghệ nhân Then. 

Hiện nay, mỗi tỉnh có những giải pháp để bảo tồn, phát huy giá trị Then khác nhau, song tựu chung đều cố gắng đưa Then vào trung tâm của đời sống. Nhà nghiên cứu Then học, Nghệ nhân Ưu tú Ma Văn Đức, nguyên Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch dành cả cuộc đời để nghiên cứu về Then. Ông Đức bảo, “tôi rất mừng vì Then ngày càng được mọi người quan tâm. Sức sống của Then vì thế mà ngày càng được lan tỏa”.

Các di sản quốc gia và thế giới được tỉnh Tuyên Quang cam kết bảo tồn và phát huy tốt. Tỉnh xác định Di sản văn hóa là tài sản vô giá cần có chính sách và giải pháp để hiện thực hóa mục tiêu, nhất là xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, lấy văn hóa để phát triển du lịch, đưa du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng của tỉnh.