Minh họa: Bích Ngọc

Lâu lắm rồi tôi mới trở lại đây, vùng cực Tây Hà Giang, khí hậu tương đồng với Tây Bắc hơn là phần còn lại. Mùa hè nắng, nóng, mùa đông lạnh giá. Đất đai cằn cỗi. Những cánh rừng nghèo nàn, khô khốc. Đất đỏ ối.

Lần đầu tiên tôi đến đây là vào đầu năm 1997.

Đó là lúc rất ít xã có đường ô tô. Từ huyện lỵ đi vào đây chỉ có một cách duy nhất là đi bộ. Tôi đã gặp ở đây một nhóm các thầy cô giáo. Họ sống chung trong một ngôi nhà trình tường hở hoang hoác. Bấy giờ cũng là mùa xuân, nhưng trời còn lạnh lắm. Giữa nhà là bếp lửa, một cô giáo bế con trong lòng và đang hong quần áo trẻ con trên một cành cây gác bên cạnh bếp. Trời ẩm ướt vô cùng. Bên ngoài tầm nhìn chỉ hết cái sân cũng ướt nhem nhép. Trong căn nhà ấy có ba cặp vợ chồng và bốn người độc thân. Ba cặp vợ chồng có ba chiếc giường, còn bốn người độc thân gồm hai trai hai gái chỉ có một chiếc giường còn lại. Khi nào hai cô giáo ngủ giường thì hai thầy bắc tạm ghế ngủ, khi nào các cô thức dậy thì hai thầy lại lò dò lên giường.

Tôi ngồi trên chiếc giường đó, nhìn qua ô cửa nhỏ tí xíu ra ngoài. Ngoài sân, một cây lê đang ra hoa. Những bông hoa ướt át.

Huyện, cô giáo trẻ nhất, vừa mới được phân công lên đây chưa đầy tháng, lấy ra cho tôi xem mấy thỏi son. Những thỏi son khô khốc, nứt vỡ. Cô cũng lục hòm cho tôi xem mấy cái quần bò. Dù là ở nơi này, thâm sơn cùng cốc, lũ trẻ đến trường có đứa còn cởi truồng, các cô giáo vẫn không được phép mặc quần bò lên lớp.

Tôi hỏi Huyện có buồn không? Hỏi thế thôi chứ biết câu trả lời rồi.

Một điều gì đó hẳn phải đặc biệt lắm mới khiến cô gái có cặp má hồng hào này quyết định ở lại đây.

Tôi ở lại và ăn bữa trưa với các cô giáo. Chủ nhật nên bọn trẻ con nghỉ học và các cô có thời gian rảnh rỗi để rang mèn mén trong chiếc chảo gang có một chút mỡ. Mèn mén vốn dĩ là thứ rất khó nuốt đã trở nên thơm ngon hơn, trở thành một món ăn vặt nhí nhách cho đám phụ nữ trong buổi chiều mưa gió buốt giá ấy. Bọn tôi nói về tình yêu. Hẳn là nói về tình yêu, khi cả tôi và Huyện đều đang chẳng có mảnh tình nào vắt vai. Nhưng tôi thì ngày mai sẽ đi nốt hành trình, dù vất vả đến nỗi khi quay về huyện kiểu gì đôi giày vải cũng há hoác ra vì ngấm nước, gót chân phồng rộp sưng tấy, cuối cùng tôi cũng có thể trở về nhà và ngồi trong xó tối viết những dòng trĩu nặng tâm can. Còn Huyện thì sẽ ở lại đây chưa biết đến khi nào, có lẽ là rất lâu.

Kỳ lạ thay, hai mươi sáu năm sau, tôi gặp lại Huyện.

Hai mươi sáu năm là một quãng thời gian không hề ngắn trong cuộc đời một con người, nhất là hai mươi sáu năm trọn vẹn thanh xuân. Tóc tôi và Huyện đều đã pha màu, những nếp nhăn đầy trên khóe mắt. Nhưng tôi đã nhận ra em cùng lúc em nhận ra tôi.

- Chúng ta đã gặp nhau rồi, ở đây, đầu năm 1997.

Tôi nói với Huyện. Em cười, nước mắt ứa ra.

- Bây giờ thì đã bớt khổ đi nhiều lắm rồi chị ơi. Huyện nói.

Em đã có gia đình, làm mẹ, trước cả tôi.

Tôi thì đã rời xa miền núi sau lần gặp em. Tôi đi học, rồi tôi không về nữa.

Khi đó, lúc gặp Huyện, tôi còn là một cô gái. Ba lô sau lưng, máy ảnh trước ngực, mũ lưỡi trai và giày vải, quần bò áo phông, lầm lũi băng qua những con đường ngựa đi người đi ngập phân gia súc. 

Đấy là tuổi trẻ của tôi. Những ước mơ vạm vỡ, những tháng ngày nồng nhiệt và mê say. 

Đó cũng là những ngày tháng Huyện phải lội bộ đến từng nhà vận động các ông bố bà mẹ đồng ý cho trẻ con đến trường.

- Ở nhà ăn ngô, đi học cũng ăn ngô, vậy thì đi học làm gì?

Ông bố vặn vẹo cô giáo.

- Đi học để sau này làm cán bộ, không còn vất vả nữa.

Cô giáo nói. Ông bố thủng thẳng hỏi tiếp:

- Ai cũng làm cán bộ thì ai làm dân cho?

Cô giáo ngồi im, mặt đỏ dừ. Quá bối rối trước một câu hỏi khó bằng lên trời hái sao như vậy. Cô nhìn quanh nhà, thấy mấy bao phân bón dựng ở góc bếp.

- Không thích làm cán bộ thì thôi, nhưng phải biết chữ. Tháng sau người ta sẽ không cho nhà bác điểm chỉ khi lĩnh phân bón nữa đâu, phải ký sổ đấy. Nhà bác có ai biết ký không?

Chủ nhà im lặng. Tiếng thuốc lào rít lên sòng sọc, khói phả mù mịt.

Cô giáo đứng lên. Ông bố bảo con:

- Mày đi theo cô giáo đi!

Cô giáo nổ xe máy ngoài sân, chờ. Trả góp hơn một năm lương vẫn chưa hết tiền mua cái xe. Thằng bé mặt mũi nhọ nhem không biết bao ngày chưa rửa, hì hục leo lên yên xe.

Cô trò đi ngang bụi tre, nó giật áo cô:

- Cô giáo dừng xe cho tao đi đái!

Chả nhẽ không dừng, nhỡ nó tè ra thì làm sao. Cô giáo bèn dừng lại.

Thằng bé đi ra sau bụi tre, và nó biến mất luôn.

Khi một đứa bé đã cố tình trốn trong ngôi làng của nó, trời tìm.

Cô giáo bé nhỏ của tôi ấy đã đứng bên bụi tre khóc nức nở.

Thằng bé không biết rằng để đi được vào đến đây cô ấy đã phải dắt xe lội bộ qua mấy vũng lầy ngập đến đầu gối. Mà bây giờ thì đã gần trưa, bát cơm nguội ăn từ sáng sớm đã bay biến đi đâu mất rồi.

Khóc chán rồi tự lau nước mắt, đi về.

Hôm sau lại đến. Bố mẹ thằng bé đồng ý cho con đi học nhưng nó thì không. Ở nhà thích hơn. Mẹ nó chỉ lên gác, nơi cất ngô, mù mịt khói bếp. Thằng bé trốn ở trên đấy.

Cô giáo lò dò đi lên gác ngô, tối om, chỉ có vài tia sáng từ mái nhà bị thủng chiếu xiên xiên.

Cô cõng nó xuống nhà. Thằng bé khóc váng lên mặc dù vẫn ôm cổ cô.

Đó là những ngày tháng khó nhọc. Rất khó nhọc với tuổi trẻ của chúng tôi. Tôi đã từng trượt chân ngã nhoài trên con đường mòn lầy lội, phân trâu phân ngựa lẫn với bùn nhão. Khi ngã, phản xạ duy nhất mà tôi có là cố giơ cao cái máy ảnh để nó không chìm nghỉm trong bùn cùng với tôi. Trời còn mưa phùn nữa chứ. Đi một đoạn rất xa mới thấy cái máng nước người ta cắm vào khe núi có dòng nước nhỏ chảy ra, đứng đó mà gột bùn. Trong lúc đó, những đóa hoa dại nhỏ li ti màu vàng đang vươn ra như thể muốn nói một lời chào. Có cái gì đó thật là khôi hài.

Một sáng tinh mơ, vẫn trong chuyến đi ấy, tôi đi bộ dọc theo đường mòn. Là đường biên giữa hai quốc gia. Con đường ấy chỉ rộng chừng năm mươi centimet. Bên trái là đất ta, bên phải là đất họ. Tức là tôi chỉ nhấc chân một cái là đã có thể ở trên lãnh thổ của nước láng giềng. Những bông hoa gì giống như thủy tiên, tím thẫm, nở rộ trong ánh sáng mờ ảo đầu ngày, khi những hạt mưa li ti vẫn lất phất rơi không ngừng từ đêm. Từ trạm biên phòng cửa khẩu, một anh lính đang dùng ống nhòm để dõi theo tôi. Phía trước tôi có một cặp vợ chồng gùi đầy nông sản. Đó là ngày chợ phiên biên kia biên giới. Chỉ đi qua một cái cửa khẩu y như cửa hàng rào hàng xóm là có thể đi chợ phiên, bán nông sản, mua đồ dùng sinh hoạt, quá trưa thì quay về. Tôi đứng giữa hai dải hoa tím miên man ấy, một điều gì đó thật là ấm áp dễ chịu, một niềm thương mến đất đai, núi đồi, sương gió dâng lên thật đầy.

Đôi khi nhìn bản đồ Tổ quốc tôi nghĩ, thật kỳ lạ, khi trên dải đất này lại có những vùng không gian quá xa lạ và khác biệt với nhau. Tôi sống ở thành phố, chủ yếu thời gian trong năm. Nhưng tâm hồn và trái tim tôi thì chủ yếu neo đậu ở trên những ngọn núi, nơi yên tĩnh nhất, nơi tôi đơn độc và tự do.

Sống một cuộc đời như thế, mỗi khi ngoảnh lại thấy thật là biết ơn tuổi trẻ vì đã tạo ra những hồi ức đẹp đẽ nhất trong tâm trí này.

Khi tôi quay xe để xuôi xuống dốc, Huyện đứng ở cửa lớp nhìn theo. Tôi thấy nụ cười của cô đậu mãi trên gương chiếu hậu. Tạm biệt em, cô giáo.