Tiên học lễ…

Tiếng “dạ”, tiếng “thưa” là biểu hiện sinh động của văn hóa giao tiếp. Không phải ngẫu nhiên mà trong những điều cần phải học, cha ông ta lại chọn giao tiếp, ứng xử là ưu tiên hàng đầu: Học ăn, học nói, học gói, học mở. Nó không chỉ thể hiện sự gần gũi, tôn trọng với người đối diện mà còn nét đẹp trong văn hóa kính trên, nhường dưới đặc trưng của người Việt Nam. Thế nên người Việt luôn đặt mối quan tâm đặc biệt vào việc giao tiếp, ứng xử hàng ngày: Tiên học lễ, hậu học văn; Tôn sư trọng đạo; Công cha, nghĩa mẹ, ơn thầy… Bởi trong cuộc sống, mỗi người cần đến sự quan tâm, thăm hỏi, động viên nhau, đến với nhau vì tình, vì nghĩa và để thắt chặt thêm, gắn bó hơn quan hệ tình cảm.

Lãnh đạo Hội LHPN tỉnh, LĐLĐ tỉnh trò chuyện, trao đổi với CNVC-LĐ về giải pháp xây dựng gia đình bình đẳng no ấm, tiến bộ.

Chúng tôi đến thăm bà Trương Ngọc Dung, tổ 1, phường Phan Thiết - nguyên là giáo viên dạy Văn và nhiều năm liền giữ cương vị Hiệu trưởng trường THCS Hưng Thành (TP Tuyên Quang) đúng vào dịp mùng 8-3. Bà Dung đang ôm bó hoa tươi thắm tặng mẹ già đã ngoài 90. Hình ảnh hai mái đầu bạc ôm nhau với nụ cười viên mãn, hạnh phúc thật khiến chúng tôi vô cùng cảm kích và gợi bao cảm xúc. Và chúng tôi càng bất ngờ hơn khi bà Dung tiết lộ, thói quen tặng quà cho bố mẹ, người thân vào ngày lễ, ngày Tết, sinh nhật hay dịp đặc biệt đã trở thành truyền thống được gia đình bà duy trì qua nhiều thế hệ. Đến nay, 2 con gái bà đều học hành thành đạt. Bà có 1 cháu ngoại đi du học, các cháu nhỏ đều đạt thành tích cao trong học tập. Ông bà sớm tối sum vầy và cùng nhau chăm sóc mẹ già. Hai vợ chồng bà trong mọi hoàn cảnh vẫn luôn giữ hòa khí gia đình. Ở với nhau đến đầu bạc, răng long, con cái phương trưởng nhưng bà đối với ông vẫn trước sau một dạ hai thưa. Tiếng dạ, thưa hẳn là “bí quyết” giúp gia đình bà có được hạnh phúc vẹn tròn.

Rõ ràng, nền nếp gia đình được hình thành trong chính giao tiếp hàng ngày, trong cách ứng xử của các thành viên trong gia đình, trong đó người phụ nữ giữ vai trò quan trọng. Phụ nữ luôn là người giữ gìn lễ giáo, nền nếp trên kính dưới nhường, giáo dục hướng dẫn con cái theo các chuẩn mực đạo đức, thực hiện những quy tắc ứng xử trong gia đình. Việc giáo dục nền nếp gia đình bắt đầu từ việc dạy con, cháu lời ăn, tiếng nói: Biết dạ khi người lớn gọi, và thưa khi trả lời; biết mời cơm trước khi ăn và phép cơm khi ăn xong; đi học về biết chào bố mẹ, ông bà; biết lễ phép với người lớn tuổi, nhường nhịn người bé hơn… Đổi lại, người lớn cần là tấm gương trong giao tiếp, ứng xử, truyền dạy con cháu nét đẹp văn hóa để con cháu nhìn vào, học tập và noi theo. 

Tặng quà 8-3 là nét đẹp được gia đình bà Trương Thị Dung, tổ 1, phườn Phan Thiết duy trì qua nhiều thế hệ.

Trong môi trường học tập và làm việc, giao tiếp có chuẩn mực giúp xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp, từ đó thành tích học tập cũng như hiệu suất công việc tốt hơn.

Thầy giáo Nguyễn Việt Hải, Hiệu trưởng trường Tiểu học Lê Văn Tám, thành phố Tuyên Quang cho biết, năm học nào cũng vậy, khi đón học sinh vào lớp 1, nhà trường cũng dành một tuần để các em làm quen trường lớp và học văn hóa chào hỏi. Việc học không chỉ qua những bài giảng trên lớp mà còn được các thầy cô thực hành sinh động qua việc quan sát, hướng dẫn các em trong giờ ra chơi, khi đến trường hay ra về. Bởi trẻ con như tờ giấy trắng, nhà trường luôn cố gắng vẽ lên tờ giấy ấy những nét bút đẹp nhất, gần gũi nhất và thân thương nhất. Từ đó góp phần nuôi dưỡng tâm hồn cho trẻ, dần tạo thành nền nếp trong văn hóa giao tiếp.

Có thể thấy, trong các mối quan hệ xã hội, giao tiếp văn minh giúp xóa tan khoảng cách, tạo sự đồng cảm và đoàn kết giữa con người. Quan trọng hơn, văn hóa giao tiếp là yếu tố cốt lõi góp phần xây dựng một cộng đồng văn minh, nơi mỗi cá nhân đều được tôn trọng và trân trọng.

Đang vắng tiếng dạ, tiếng thưa?

Hiện nay không ít người than phiền rằng, giới trẻ ngày nay ít đề cao nét đẹp văn hóa giao tiếp, điều này rất dễ bắt gặp trong cuộc sống. Trong trường học, có học sinh gặp giáo viên giả vờ như không thấy. Ở nhà, có khách đến chơi, nhiều đứa trẻ cứ khư khư ôm chiếc điện thoại. Đến khi bị bố mẹ nhắc nhở chúng lúi húi tìm góc riêng thay vì chào khách hoặc nếu chào cũng lý nhí và miễn cưỡng. Lúc ăn cơm, nhiều trẻ cũng không mời cơm, ăn xong thản nhiên đứng dậy...

Việc không kính trên, không nhường dưới cũng nhiều nhan nhản ở nơi công cộng. Đó là việc không nhường ghế cho người cao tuổi khi đi xe khách; là tình trạng chen lấn, xô đẩy khi đi lễ hội; là tiếng nói tục, chửi bậy của không ít thanh niên khiến người nghe chỉ biết lắc đầu; là tiếng còi xe hú inh ỏi khi lưu thông trên đường. Bất cập hơn đó là bạo lực gia đình, bạo lực học đường hay những ứng xử theo kiểu “xã hội đen” khi giải quyết mâu thuẫn…

Các em học sinh trường Tiểu học An Tường hào hứng với hòm thư Điều em muốn nói.

Sự bất cập trong văn hóa giao tiếp hiện nay, đặc biệt trong giới trẻ có thể kể đến một số nguyên nhân chính như sau: Cuộc sống bận rộn, đặc biệt là với những phụ huynh đang phải gánh vác trách nhiệm công việc, tài chính và nhiều áp lực xã hội, khiến họ không còn đủ thời gian hay tâm trí để gần gũi với con cái. Nhiều gia đình phó mặc việc chăm sóc con cho người giúp việc, còn học tập thì hoàn toàn “trăm sự nhờ thầy cô”. Điều này làm trẻ cảm thấy bị bỏ rơi, ít được quan tâm và dẫn đến khoảng cách cảm xúc. Dần dần, trẻ có xu hướng ngại chia sẻ hoặc tìm đến các nguồn tư vấn khác ngoài gia đình, như bạn bè hoặc mạng xã hội, dẫn đến sự xa cách trong mối quan hệ gia đình.

Việc sử dụng điện thoại thông minh, máy tính chơi các trò chơi điện tử và vào các ứng dụng mạng xã hội khiến cho giao tiếp trực tiếp trở nên giảm sút. Người trẻ thường chọn giao tiếp qua tin nhắn, mạng xã hội, khiến họ thiếu kỹ năng lắng nghe và phản hồi trực tiếp. Khi tiếp xúc trên mạng xã hội hay môi trường xã hội, các giá trị văn hóa không lành mạnh (như ngôn từ thô tục, lối sống tiêu cực) dễ dàng ảnh hưởng đến cách ứng xử của giới trẻ. Nhiều bạn trẻ chưa được trang bị đầy đủ các kỹ năng giao tiếp như cách lắng nghe, cách thể hiện sự tôn trọng trong giao tiếp, hoặc cách xử lý mâu thuẫn một cách văn minh, lịch sự…

Phía nhà trường, vì áp lực trong việc truyền thụ kiến thức nên chưa có sự cân đối hài hòa giữa học tập và rèn luyện, nhất là kỹ năng sống, từ đó khiến học sinh thiếu hụt giáo dục về kỹ năng giao tiếp.

Trao truyền tinh hoa văn hóa

Văn hóa giao tiếp là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của con người. Tuy nhiên, xây dựng văn hóa giao tiếp không phải là việc ngày một ngày hai, mà là một hành trình dài đòi hỏi sự kiên nhẫn và nỗ lực của cả cộng đồng.

Học sinh Trường Tiểu học Lê Văn Tám được học chuyên đề Văn hóa chào hỏi ngay trong tuần đầu vào lớp 1.

Trước hết, gia đình là nền tảng đầu tiên góp phần giữ gìn hạnh phúc, giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Quay trở lại với câu chuyện của gia đình bà Trương Thị Dung, tổ 1, phường Phan Thiết chúng ta thấy, để duy trì nền nếp gia đình thì phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các thành viên. Người phụ nữ cần chú trọng đến việc dạy kỹ năng giao tiếp cho trẻ em từ những năm đầu đời, giúp các em hiểu được tầm quan trọng của việc lắng nghe và thể hiện sự tôn trọng trong mọi cuộc trò chuyện. Theo bà Dung, dạy trẻ không chỉ thường xuyên uốn nắn trong từng lời ăn, tiếng nói hàng ngày mà cần có phương pháp. Thói quen tặng sách, thưởng sách là một trong những cách để bà giáo dục con cháu trong gia đình. Bởi những câu chuyện trong sách chính là bài học giá trị trang bị thêm những kiến thức, kỹ năng cần thiết trong cuộc sống. Nó khiến con trẻ rời xa điện thoại, đam mê với văn hóa đọc, từ đó học tập được những điều hay, lẽ phải; người lớn có tâm hồn phong phú hơn. Đặc biệt, người lớn cần là tấm gương trong lời nói, việc làm, từ việc chăm sóc gia đình, duy trì nét đẹp như: chúc Tết, chúc thọ, tổ chức giỗ chạp… để nhắc nhở con cháu biết nhớ ơn tổ tiên. Hay đó đơn giản là việc tặng quà sinh nhật, khi đi xa (đi du lịch, đi công tác…). Đó còn là việc cẩn trọng trong lời ăn, tiếng nói, gìn giữ hòa khí gia đình.

Cùng với gia đình thì nhà trường đóng vai trò hết sức quan trọng. Hiện nay một số trường học trên địa bàn tỉnh đã cân đối hài  hòa giữa dạy kiến thức và kỹ năng sống. Hầu hết các trường đều tổ chức các hoạt động ngoại khóa bổ ích gắn với các cuộc thi như Rung chuông vàng, Đại sứ văn hóa đọc, Tìm hiểu văn hóa giao thông, xây dựng hòm thư Điều em muốn nói… Bên cạnh đó, dịp nghỉ hè hàng năm, Tỉnh đoàn tổ chức chương trình Học kỳ quân đội. Đó là môi trường trải nghiệm thú vị, thiết thực giúp trẻ có kỹ năng cần thiết trong sinh hoạt, ứng xử, cũng như sống có trách nhiệm với bản thân.

Tuy nhiên, theo Tiến sỹ văn hóa Hà Thuý Mai, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, gia đình và nhà trường cần phối hợp chặt chẽ trong việc giáo dục văn hóa giao tiếp. Thứ nhất, nhà trường và gia đình cần chú trọng đến việc dạy kỹ năng giao tiếp cho trẻ em từ những năm đầu đời, giúp các em hiểu được tầm quan trọng của việc lắng nghe và thể hiện sự tôn trọng trong mọi cuộc trò chuyện. Thứ hai, khuyến khích giao tiếp trực tiếp. Thay vì quá phụ thuộc vào các phương tiện điện tử, cần tạo ra môi trường để giới trẻ có thể thực hành giao tiếp trực tiếp, trao đổi ý tưởng và cảm xúc với nhau qua các buổi thảo luận, hội thảo hoặc các hoạt động ngoại khóa. Thứ ba, nâng cao nhận thức về ảnh hưởng của mạng xã hội, giúp giới trẻ nhận thức được rằng mạng xã hội là công cụ hỗ trợ, không phải là phương tiện duy nhất trong giao tiếp. Thứ tư, tạo ra những diễn đàn chia sẻ và học hỏi: Các tổ chức, câu lạc bộ có thể tổ chức các hoạt động trao đổi về văn hóa giao tiếp, mời các chuyên gia, người có kinh nghiệm chia sẻ, hướng dẫn về cách cải thiện kỹ năng giao tiếp và xử lý mâu thuẫn. Thứ năm, khuyến khích sự tôn trọng và thấu hiểu: Giới trẻ cần được khuyến khích để luôn giữ sự tôn trọng trong các cuộc trò chuyện, tránh ngôn từ thô tục, và biết cách xử lý xung đột một cách hòa bình và văn minh.

Có thể thấy, cùng với những giải pháp từ cộng đồng thì mỗi người cần không ngừng học tập, rèn luyện để nâng cao nhận thức và ý thức trong văn hóa giao tiếp.  Bởi văn hóa giao tiếp thể hiện trình độ văn hóa của mỗi người. Hiện nay chúng ta đang trong quá trình hội nhập, phát triển, rất cần phát huy và trao truyền những tinh hoa văn hóa Việt, góp phần xây dựng văn hóa con người Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc.