Là người con của quê hương Lạng Sơn, Thụ cũng như bao chàng trai dân tộc Tày khác lớn lên trong thời buổi loạn lạc. Nhìn thấy người dân bị áp bức, cướp bóc, thiếu ăn, thiếu mặc… anh đã sớm nhận ra chỉ có con đường cách mệnh mới cứu dân ta thoát khỏi khổ đau, đói nghèo, mới được tự do “Muốn làm cách mệnh, cứu đất nước, phải đứng lên đánh thằng Tây như thế mới được”. Đặc biệt, sự kiện “Tiếng bom Sa Diện” của người Anh hùng Phạm Hồng Thái liều mình giết Toàn quyền Merlin từ Quảng Châu (Trung Quốc) truyền về càng thôi thúc Thụ đi theo cách mạng.

Tuy nhiên, thời gian này, phong trào cách mạng chưa lan rộng trong tỉnh, Thụ đã tự mình tìm và tập hợp những người bạn cùng chí hướng như: Chi, Hùng, Mã Hợp… mong muốn tìm đến lớp huấn luyện thanh niên do đồng chí Lý Thụy (Bí danh của Nguyễn Ái Quốc) tổ chức để được giác ngộ cách mạng, được tham gia cách mạng. Con đường anh và những người bạn của mình đi tuy gian nan, vất vả, có lúc cái chết cận kề nhưng không hề giảm sút ý chí. Dần dần, anh đã tìm được một số người có liên hệ với cách mạng. Qua gian khổ, anh đã hiểu được để làm cách mạng phải bảo đảm được cuộc sống của mình, vì vậy, anh cùng những người bạn của mình đã làm đủ nghề để kiếm sống, vừa kiếm tiền để mưu sinh, vừa có điều kiện để hoạt động bí mật, đi sâu vào đồng bào, nhân dân để tuyên truyền, giúp mọi người hiểu chỉ có con đường đấu tranh mới thoát khỏi áp bức, bóc lột “Phải, những người cách mệnh đều kể chuyện mai sau đất nước sẽ thay đổi thì đời người không khổ nữa”.

Rồi Thụ được gặp Vương “cao” (bí danh của Lê Hồng Phong), anh cùng những người bạn của mình vừa hoạt động, vừa được anh Vương “cao” giảng cho nghe tình hình thế giới, trong nước; được tham gia rải truyền đơn để tuyên truyền quần chúng giác ngộ cách mạng… Nhờ đó, mọi người đều hiểu rằng, phong trào cách mạng đang sôi sục, lan rộng, càng thôi thúc thêm ý chí quyết tâm làm cách mệnh.

Với niềm tin và hy vọng vào tương lai sáng lạn, chàng trai dân tộc Tày Hoàng Văn Thụ đã được nhà văn Tô Hoài khắc họa sinh động. Chàng trai ấy đã không quản khó khăn, gian khổ, hiểm nguy để hoàn thành mọi nhiệm vụ được cách mạng giao phó; là tấm gương sáng về ý chí vươn lên và lòng yêu nước nồng nàn cho lớp lớp thế hệ trẻ Việt Nam học tập và noi theo.