Món xôi vừng đen Ngà hoóc thơm ngon được nhiều người yêu thích.

Ngà hoóc là một loại cây cho hạt được trồng và sử dụng phổ biến bởi đồng bào dân tộc vùng cao. Hạt vừng đen Ngà hoóc là loại hạt nhỏ xíu, hình tròn, khi ăn rất thơm ngon, béo ngậy, trong hạt chứa rất nhiều dầu, là loại hạt tốt cho sức khỏe. Vừng đen được trồng từ tháng 4, 5 và thu hoạch vào tháng 9, 10. Loại cây này chỉ thích hợp với những vùng đất khí hậu mát mẻ, không sử dụng bất kỳ loại phân bón nào tác động đến đất, từ lúc gieo hạt xuống đất đến khi thu hoạch cây phát triển tự nhiên, người dân chỉ làm sạch cỏ. Chắc vì vậy mà hạt vừng có hương vị đặc trưng không lẫn với những loại vừng khác.

Khi đến mùa thu hoạch, những cây vừng đen sẽ tự rụng lá, thân, quả khô lại. Sau đó, cây được chặt đem về đập, tách lấy hạt. Hạt vừng được cất giữ, bảo quản trong các chum vại đặt trên gác bếp nhà sàn hoặc để nơi khô ráo, vì hạt vừng rất dễ ẩm mốc, bị hỏng. Vừng đen có thể ăn sống trực tiếp, cũng có thể đem giã nhỏ hấp trộn với cơm xôi mà không phải chế biến cầu kỳ.

​

Vừng đen Ngà hoóc được trộn với xôi khi còn nóng là món ăn yêu thích của người dân vùng cao.

Người dân các huyện vùng cao Chiêm Hóa, Na Hang, Lâm Bình thường chế biến món xôi vừng đen Ngà hoóc bằng cách giã nhỏ vừng, đồ chín xôi sau đó cho vừng vào hấp chung với xôi thêm 2-3 phút, cũng có nơi vừng để sống. Sau thời gian hấp, xôi được đổ ra mẹt trộn đều khi xôi vẫn đang còn nóng. Những hạt vừng được giã nhỏ, bám quyện vào hạt nếp mẩy tròn nhờ dầu tiết ra từ hạt vừng dậy mùi thơm quyến rũ. Xôi được gói bằng lá dong có mặt trong những buổi đi làm của người dân. Những buổi đi làm từ sáng sớm đến chiều muộn mới trở về nhà, họ chỉ cần ăn một nắm xôi trộn vừng đen Ngà hoóc là có đủ năng lực cho một ngày lao động. Hay khi nhà có khách quý, chủ nhà sẽ nấu xôi vừng đen để thể hiện sự hiếu khách của mình. 

Những năm trở lại đây, vừng đen Ngà hoóc được nhiều người biết đến và có mặt trong mỗi mâm cơm phục vụ khách du lịch hoặc chế biến thành nhiều món như: Kẹo lạc vừng đen Ngà hoóc, trộn với lạc làm muối vừng... Tuy nhiên, loại vừng này rất hiếm và không được bán nhiều. Vậy nên, nếu có cơ hội đến với Tuyên Quang mọi người nhớ tìm và thưởng thức món ăn bình dị, dân giã này nhé.