Đưa nghi lễ Cấp sắc vào tác phẩm múa

- Lễ Cấp sắc hình thành cùng quá trình phát triển của các dân tộc người Dao. Tiếng cấp sắc gọi là quá tang, nghĩa là qua đèn, là một loại hình nghệ thuật múa nghi lễ, tín ngưỡng dân gian bao đời nay của người Dao gắn liền với tập quán du canh, du cư, phát rừng làm rẫy, phụ thuộc vào thiên nhiên.

Để tồn tại trong điều kiện như vậy đòi hỏi mỗi thành viên nhất là người đàn ông trong cộng đồng phải khỏe mạnh, bền bỉ, dẻo dai, phải có những phẩm chất đặc biệt của người lao động.  

Do đó lễ Cấp sắc nghĩa là qua đèn, chính là nghi lễ chấm dứt thời thơ ấu của một chàng trai Dao, trong lễ Cấp sắc chàng trai được đặt tên mới, tên cấp sắc. Từ đấy anh bắt đầu thực hiện nghĩa vụ của một người đàn ông trong cộng đồng lấy vợ, dựng nhà, đi xa, làm thầy cúng, thày tạo. Cấp sắc còn có ý nghĩa để làm ăn không vất vả, vợ chồng chung thủy, khi già chết về âm phủ mới có âm binh sai khiến, bảo vệ, không bị đầy đọa và linh hồn được lên thiên đàng với Ngọc hoàng, điều này đã chứng tỏ tính nhân văn và thể hiện triết lý sâu sắc về thuyết luân hồi. 

Thông qua những ý nghĩa, nội dung sâu sắc người biên đạo đã tạo dựng nên tác phẩm múa phục vụ nhân dân các dân tộc. 

Về trang phục, hoa văn truyền thống dân tộc Dao là những quả bông màu đỏ, kèm theo những họa tiết hình cây thông, hình chữ thập, tạo nên màu sắc rực rỡ của núi rừng. Đạo cụ là những quả chuông, chũm chọe, nạo bạc, tù và, cây đèn cấp sắc. 

Quang cảnh sân khấu là một cây đèn (cấp sắc), gồm có 7 đèn (cấp sắc 2), phía sau cây đèn cấp sắc là một bục tam cấp tượng trưng như một phiến đá bày các lễ vật. Lễ Cấp sắc được tiến hành sau Tết Thanh minh vào buổi sáng có thể ở trong nhà hoặc ngoài trời. 

Thầy hai, tay cầm cây thần chú và một quả chuông cùng thầy ba (thầy dẫn giáo) cầm nạo bạc xuất hiện ở hai góc chéo cánh gà phía sau sân khấu nhảy ra múa dẫn đường bằng những động tác khỏe, linh hoạt, hai thầy nhảy vòng quanh cây cấp sắc đan chéo qua nhau, dọn đường và trở về tạo hình hai bên cây cấp sắc. 

Thầy cả (thầy tạo) vừa thổi tù và vừa múa đi ra, dẫn theo sau là chàng trai được cấp sắc và các cô gái tay bưng lễ vật, cả đoàn người múa xung quanh cây cấp sắc, sau đó chàng trai quỳ xuống khoanh 2 tay trước ngực trước cây cấp sắc. (Thời gian khoảng 2,5 phút). Âm nhạc mạnh mẽ, oai phong.. 

Sau đó các cô gái Dao xuất hiện trên tay cầm 02 cây đèn cày hoặc nến đi ra hai hướng bằng những động tác lắc người, dâng đèn của người Dao. Họ đan xen quanh nhau lên xuống rồi tiến về cây đèn, quỳ xuống và bắt đầu buổi lễ Cấp sắc cho chàng trai (Thời gian khoảng 2 phút). Tính chất âm nhạc thiêng liêng huyền bí.

 

Thầy cả bắt đầu tiến hành làm lễ tiến lên bằng những động tác bắt quyết huyền bí xua đuổi tà ma, làm phép cho chàng trai. Thầy nhảy múa xung quanh chàng trai được cấp sắc, ban phép lành cho chàng, viết sớ tâu lên bản vương trao cho chàng, trong nền âm nhạc thiêng liêng và huyền bí là tiếng vọng xa: “Hỡi núi, hỡi rừng, hỡi bản vương, tổ tiên dòng họ, hỡi các thần linh thổ địa, hôm nay bản ta đã có thêm một người đàn ông khỏe mạnh, dũng cảm, từ nay về sau cái đầu chàng trai này luôn nghĩ điều tốt, cái bụng chàng trai này luôn trong sạch như nước suối ban mai”…

Thầy tạo, thầy hai, thầy dẫn giáo vui mừng nhảy múa cùng các cô gái, chàng trai được cấp sắc, đó là niềm tự hào của đồng bào dân tộc Dao khi được đón nhận một thành viên trưởng thành ra nhập dòng họ, cộng đồng. 

Thông qua nghi lễ Cấp sắc của người Dao, tác giả đã kết cấu xây dựng thành tác phẩm múa, mang ý nghĩa tâm linh nhằm giáo dục con người hướng đến những điều chân - thiện - mĩ. Ngoài ra, tác phẩm còn mang tính nhân văn sâu sắc, thể hiện tình cảm, sự gắn bó với đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc Dao từ bao đời nay.

Chính vì vậy, việc khai thác gìn giữ những nghi lễ tín ngưỡng của dân tộc ta nói riêng, đồng bào các dân tộc thiểu số Tuyên Quang nói chung, luôn là đề tài nóng bỏng được người biên đạo, nghệ sĩ múa khai thác đã nâng cao xây dựng thành các tác phẩm múa có giá trị nhằm phục vụ đời sống văn hóa tín ngưỡng tinh thần cho con người ở cơ sở. Trong giai đoạn đổi mới và phát triển hiện nay là một việc làm cần thiết đối với cuộc sống hiện tại và tương lai sau này.

Lê Cường

Tin cùng chuyên mục