Tiếng xuân

Tiếng Then ngọt ngào “Cùng em trảy hội ngày xuân” hòa quyện vào nhau như mời gọi du khách bốn phương, cùng về với núi với rừng, hòa mình vào những lễ hội Lồng tông đầu năm của đồng bào Tày khi mùa xuân về. Cột ném còn đã dựng, các trò chơi dân gian… đã sẵn sàng:

“Tháng Giêng em đi trảy hội  lồng tông/Tháng Giêng anh đi trảy hội chọi trâu/Đất trời Chiêm Hóa quê ta, nắng xuân tươi hồng, lòng người hân hoan/Cùng em đi hội người ơi, cùng nghe câu Lượn lời Then/Cùng em đi hội  người ơi, cùng em tung cánh còn trao duyên...”.

Chị Nguyễn Thị Hoán, thôn Tân Hợp, Chủ nhiệm Câu lạc bộ hát Then đàn Tính cho biết, hát Then là món ăn tinh thần không thể thiếu và là linh hồn trong đời sống văn hóa, tín ngưỡng của của người Tày. Những ngày Tết,  tiếng Then cất lên như một cách để người Tày liên hệ với trời đất, cầu xin thần linh che chở, bảo vệ con người dưới dương gian. Tiếng Then vang lên xóa tan những ưu phiền, lo lắng giữa bộn bề cuộc sống được đồng bào dân tộc Tày ví như điệu hát thần tiên. 

Từ nhiều năm nay, khi Di sản Then được UNESCO ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, thực hành Then nói chung, hát Then nói riêng được các địa phương có đồng bào Tày trên địa bàn tỉnh lưu giữ, phát triển mạnh. Tiếng Then đàn Tính nhờ thế lại được cất lên không chỉ trong mỗi dịp Tết đến xuân về.

“Ới la/Bản noọng tỏn vằn xuân mùa mới/Vui đầy mùa bắp khẩu têm sang/Vui phong trào đảm đang bản noọng/Hết kin đảy tốc còn bản cần...”.

(Bản em đón ngày xuân mùa mới/Vui được mùa ngô lúa đầy sân/Vui phong trào đảm đang bản em/Làm ăn được vui trước bản người...).

Tiếng hát của các thành viên Câu lạc bộ hát Then đàn Tính thôn Bản Nhùng, xã Năng Khả (Na Hang) vấn vương trong núi rừng.

Chủ nhiệm Câu lạc bộ Hoàng Liên Sơn bảo, tiếng Then, tiếng Tính ở Bản Nhùng không khi nào tắt. Người Tày ở bản hát khi lao động sản xuất, hát trong ngày hội, ngày vui, hát khi nghỉ ngơi, mỏi mệt. Với người Tày ở đây, cất lên tiếng Then không chỉ để giải trí đâu, mà để làm việc gì cũng suôn sẻ.  

Điệu hát giao duyên

Ở thôn 8, xã Tân Long (Yên Sơn) tiếng Then của những người Tày như da diết hơn, khi mỗi lời hát cất lên không chỉ là lời mong ước mùa xuân, mà còn là nỗi nhắc nhớ về quê cũ.

Chị Nguyễn Thị Cánh, Chủ nhiệm Câu lạc bộ hát Then đàn Tính thôn 8 bảo, mình gốc là người Tày, xã Thúy Loa, di dân về đây gần 20 năm nay. Ở Tân Long, Câu lạc bộ hát Then đàn Tính thôn 8 là câu lạc bộ đầu tiên và đến thời điểm này, cũng là câu lạc bộ hát Then đàn Tính duy  nhất của xã được thành lập.

Cánh nhớ lại, những năm đầu mới về quê mới, bà con nhớ điệu hát quê hương lắm. Họ bật ti vi, tìm những kênh phát tiếng dân tộc Tày, rồi ai đó ghi âm những bài Then phát qua radio cho cả bản cùng nghe.

Thấy bà con yêu lời hát quê mình như thế, Cánh - khi ấy mới là cô bé 10 tuổi - tự đạp xe đạp sang nhà Nghệ nhân Thàm Ngọc Kiến ở thành phố để học hát, học đàn. Khi đã thành thạo, Cánh cùng một nhóm những bà, những mẹ còn biết hát, còn thuộc lời lập một nhóm hát Then ở bản từ những năm 2011, 2012. Từ năm ấy, hầu như Tết năm nào, người dân thôn 8 cũng hát Then Lượn Cọi, chơi các trò chơi dân gian như đánh cù, tung còn, đánh pam... mỗi dịp Tết.

Cánh so dây đàn Tính, cất lời hát thánh thót:

“Ngọt ngào như tiếng suối ngàn reo/Ấm áp hơn muôn ngọn lửa hồng, đậm đà hơn muôn ngàn lời ca là tiếng đàn tính quê hương”.

Lời Then, điệu Tính xuất phát từ trái tim nên khi lời hát, tiếng đàn được tấu lên khiến người chơi, người nghe đều cảm thấy xao xuyến khôn nguôi. Con trai nghe được sẽ thấy lòng dạ thổn thức, con gái  nghe được sẽ lần bậc cầu thang để đến với bạn tình, người già nghe đàn lần đến bên hũ rượu, ngọn gió nghe phải sẽ làm rung rinh cây lá trong rừng. Cánh khoe, từ chính tiếng Then mà mình tìm được người thương. Bạn trai Cánh ban đầu chỉ nghe nhạc trẻ thôi, mà từ khi quen cô, cảm mến cô, anh chàng cũng học cách đánh đàn Tính, cất lời Then ngọt ngào, say đắm:

“Đêm rằm trăng sáng soi vằng vặc,

Trăng sáng đưa chân em dạo bước,

Anh gặp em má đỏ cười duyên...”

Những ngày này, cả xứ Tuyên rộn ràng sắc màu lễ hội. Và trong những ngày hội của bản của làng ấy, tiếng Then tiếng Tính của những nghệ sĩ không chuyên cất lên da diết như mang cả hương sắc của hoa, của đất, của núi rừng đến với hội xuân.