Bị kiện vì… xanh nửa vời

Khi biến đổi khí hậu  ngày càng diễn biến phức tạp, việc doanh nghiệp cam kết sản xuất xanh, sạch, thân thiện với môi trường được xem là giải pháp đồng hành giảm phát thải nhà kính…

Đoàn kiểm tra liên ngành 389 tỉnh kiểm tra hoạt động sản xuất rượu thủ công.

Tuy nhiên, câu chuyện “xanh nửa vời” đang là câu chuyện dở khóc dở cười, khiến nhiều doanh nghiệp vướng vào kiện tụng.

Năm 2016, Ủy ban Giám sát cạnh tranh và người tiêu dùng Australia từng khởi kiện hãng xe hơi Volkswagen của Đức về hành vi gian lận khí thải quy mô lớn tại nước này. Nhà sản xuất ô tô hàng đầu thế giới đã bị phát hiện cài phần mềm gian lận khí thải cho hơn 11 triệu xe sử dụng động cơ diesel trên toàn thế giới. Hãng này thừa nhận nhiều dòng xe chạy bằng động cơ diesel của Volkswagen, Audi và Porsche được quảng cáo là thân thiện với môi trường nhưng thực chất đã được bí mật lắp các thiết bị gian lận để che giấu mức khí thải gây ô nhiễm môi trường cao hơn quy định. Vụ việc này đã gây bức xúc trong dư luận, đồng thời cho thấy những thủ thuật “tẩy xanh” đang ngày càng trở nên tinh vi và khó lường.

Coca-Cola, Danone và Nestle cũng đã bị cáo buộc đưa ra những tuyên bố sai lệch về lượng nhựa khổng lồ mà họ sử dụng được tái chế. Theo đó, các luật sư đã trình lên Ủy ban Châu Âu tuyên bố của các Công ty Coca-Cola, Danone và Nestle rằng chai nhựa dùng một lần của họ được tái chế 100% hoặc chai có thể tái chế 100%. Đại diện người tổ chức tiêu dùng Châu Âu cho biết, người tiêu dùng “ngày càng muốn đưa ra lựa chọn bền vững nhất”, nhưng lại “bị tấn công bởi những tuyên bố không chính xác, thậm chí là lừa đảo”. Việc sử dụng tuyên bố “100% tái chế hoặc có thể tái chế”, hay hiển thị hình ảnh thiên nhiên và hình ảnh xanh ám chỉ rằng nhựa thân thiện với môi trường là gây hiểu lầm cho người tiêu dùng.

Chuyện “treo đầu dê nhưng lại bán thịt chó” không hiếm gặp. Ngay tại Tuyên Quang, đầu năm 2025, một công ty sữa tại Yên Sơn mặc dù đã được KNA và VinaControl (Việt Nam) cấp chứng nhận ISO 9001:2015 và ISO 22000:2018 - một tiêu chuẩn được quốc tế công nhận quản lý an toàn thực phẩm và HACCP để đảm bảo an toàn thực phẩm ở mọi mức độ - nhưng lại bị lực lượng chức năng bắt quả tang đang có hành vi xả thải trái phép ra sông Chảy bằng 2 ống nhựa phi 400 cm. Trong quá trình làm nhiệm vụ, lực lượng chức năng cũng phát hiện doanh nghiệp này có hành vi đốt các vỏ thuốc thú y, các loại chất thải khác… cách hệ thống xử lý nước thải khoảng 5m. Những hành vi trên đã đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái.

Sản xuất bún khô truyền thống tại HTX Thuận Yến, xã Kim Phú (TP Tuyên Quang).

Trong bối cảnh cả thế giới chung tay vì mục tiêu Netzero, thì việc doanh nghiệp bắt nhịp xu thế là tất yếu. Chính vì tham vọng ấy, việc khoác chiếc áo quá rộng đã tạo nên những sự nửa vời này. Và người chịu thiệt, không ai khác, là người tiêu dùng.        

Xu hướng tất yếu

Thông tin từ cuộc khảo sát “Nhận thức và hành vi tiêu dùng xanh 2024” do Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao công bố vừa qua cho thấy, trước những lo ngại về vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm và mối quan tâm đến sức khỏe, môi trường… người tiêu dùng hiện nay nhận thức khá tích cực về những lợi ích mà tiêu dùng xanh mang lại.

Cụ thể, 55% người tiêu dùng được hỏi đã chọn mua sản phẩm xanh căn cứ vào quy trình sản xuất bền vững, có nguồn gốc thiên nhiên, thân thiện môi trường. 59% người tiêu dùng cho biết họ sẽ gia tăng sử dụng sản phẩm xanh và tiêu dùng xanh trong thời gian tới. Đồng thời, họ sẵn sàng chi trả tăng thêm để có thể sử dụng sản phẩm xanh ở những mức độ khác nhau, trong đó mức độ chi trả tăng thêm được hưởng ứng nhiều nhất là 5 - 10% so với sản phẩm thông thường.

Cửa hàng nông sản sạch Sáng Nhung hiện là một trong 2 cửa hàng nông sản chiếm thị phần lớn nhất ở thành phố Tuyên Quang. Với cam kết “ngon từ chất, thật từ tâm”, cửa hàng cung cấp sản phẩm thịt lợn thảo dược, sản phẩm độc quyền. Đơn vị này cũng liên kết với hơn 200 doanh nghiệp, hợp tác xã trong và ngoài tỉnh để bao tiêu các sản phẩm nông sản chất lượng. Chị Nguyễn Thị Ngọc, quản lý cửa hàng chia sẻ: Giá bán sản phẩm cao hơn, nhưng lượng khách hàng của cửa hàng duy trì đều đặn vài trăm khách hàng/ngày là minh chứng cho việc chất lượng đồng hành với uy tín…  

Lựa chọn những mặt hàng “kén” khách hơn, cửa hàng bán sản phẩm OCOP Bình Minh của Hợp tác xã Bình Minh tại Vincom Tuyên Quang khi mới mở cũng chỉ kỳ vọng sẽ là kênh để giới thiệu, phục vụ khách du lịch. Đến thời điểm này, lượng khách cũng tương đối ổn định. Đáng nói, theo ông Phạm Tất Thịnh, quản lý cửa hàng Vincom, mục tiêu ban đầu của đơn vị là sẽ tập trung phục vụ khách du lịch, tuy nhiên, lượng khách hàng là người trong tỉnh lại chiếm đa số.

Trong khoảng 4 - 5 năm trở lại đây, nhiều tiểu thương kinh doanh tại các chợ truyền thống kêu trời vì ế ẩm. Ngược lại, là sự tấp nập của hệ thống siêu thị, cửa hàng tiện lợi. Một phần là vì sự tiện lợi, sẵn có tất cả các mặt hàng. Một phần khác, quan trọng hơn, là sự cam kết về chất lượng, tiêu chuẩn các sản phẩm và sự đồng hành, bắt nhịp với tiêu dùng sạch. Đặc biệt, cam kết với tỉnh về việc hạn chế túi ni - lông, túi nhựa, các siêu thị đều sử dụng túi  ni - lông thân thiện với môi trường. Với nhiều người tiêu dùng, đây thực sự là động thái cần thiết, trong bối cảnh phong trào cả nước chung tay xử lý rác thải nhựa đang được phát động rộng khắp.

Nhìn chung, tiêu dùng xanh đang là xu hướng tất yếu trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Để xây dựng uy tín trên thị trường, “xanh hóa” đã trở thành xu hướng trong xây dựng thương hiệu của các doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp đã chuyển đổi đầu tư sản xuất sản phẩm có đặc tính “xanh” và “sạch”, xu hướng “thương hiệu xanh” được coi là công cụ cạnh tranh gắn với phát triển bền vững của doanh nghiệp.

Tuy nhiên, đối với hơn 90% doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ của tỉnh, thì hạn chế lớn nhất là vốn để đầu tư công nghệ, dây chuyền “xanh hóa” sản xuất. Trợ lực cho doanh nghiệp, từ năm 2020 đến nay, Tuyên Quang đã thực hiện hơn 40 đề án khuyến công quốc gia và địa phương với tổng kinh phí hỗ trợ trên 8,8 tỷ đồng để xây dựng mô hình trình diễn kỹ thuật áp dụng công nghệ mới, sản xuất sản phẩm mới, áp dụng sản xuất sạch hơn...

Đối với sản xuất nông nghiệp, với hơn 360 ha sản xuất theo các tiêu chuẩn, quy chuẩn, 200 cơ sở sản xuất được dán tem truy xuất nguồn gốc, sản lượng các sản phẩm cơ bản đủ, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng. Sở Nông nghiệp và Môi trường cũng đang tiếp tục khuyến khích các doanh nghiệp, hợp tác xã tiếp tục mở rộng quy mô sản xuất sạch, sản xuất theo tiêu chuẩn, quy chuẩn, để hướng tới mục tiêu xa hơn là xuất khẩu nông sản.

Cần được bảo vệ

Tuy nhiên, việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng về vấn đề này nói riêng, về tiêu dùng nói chung, vẫn khá lòng vòng.  

Trên địa bàn tỉnh hiện chưa có Hội Bảo vệ người tiêu dùng. Thực tế, khi người tiêu dùng gặp vấn đề với sản phẩm dạng nào, thì phản ánh trực tiếp với đơn vị quản lý nhà nước về vấn đề ấy.

​

Người tiêu dùng thanh toán mua sắm tại Siêu thị Vincom.

Như tại Sở Nông nghiệp và Môi trường, ông Nguyễn Văn Thuấn, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, nguyên là Chi cục trưởng Chi cục Quản lý chất lượng nông lâm thủy sản và Phát triển thị trường cho biết: Số kiến nghị của người tiêu dùng đến đơn vị này không nhiều. Từ đầu năm đến nay, chỉ có 1 kiến nghị của người tiêu dùng phản ánh về tình trạng mua phải thịt treo gác bếp tại Đền Cấm, xã Tràng Đà (TP Tuyên Quang) không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, qua kiểm tra thực tế, người tiêu dùng mua của người bán hàng rong, không có địa điểm cố định vì thế việc rà soát, xử lý không dễ dàng. Đơn vị làm việc với UBND xã Tràng Đà quản lý nghiêm việc bán hàng rong tại các đền chùa, đảm bảo tuân thủ các quy định về pháp luật.

Theo bà Bùi Thị Phúc Hoa, Phó Trưởng phòng Quản lý thương mại, Sở Công thương: Việc phản hồi, giải quyết các vấn đề trong tiêu dùng nói chung và tiêu dùng xanh nói riêng, hiện vẫn chủ yếu qua đường dây nóng của Bộ Công Thương, Cục Quản lý thị trường. Các vấn đề khi được tiếp nhận sẽ được phân loại, chuyển về các địa phương quản lý…

Cũng theo bà Hoa, số lượng các phản hồi tiếp nhận qua ngành Công thương tỉnh những năm qua không nhiều, do người tiêu dùng e ngại tâm lý “được vạ thì má đã sưng”. Một phần quan trọng hơn, giữa khách hàng và đơn vị kinh doanh đã đạt được thỏa thuận ngay khi phát sinh sự cố.