Báo Tuyên Quang có cuộc trao đổi với Tiến sỹ Triệu Quang Minh (trong ảnh), Phó Trưởng khoa Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị khu vực 1 (Hà Nội) về vấn đề này.

Phóng viên: Ông có thể cho biết thực trạng của việc bảo tồn văn hóa làng, di sản văn hóa làng hiện nay? Việc bảo tồn văn hóa làng đang gặp phải những thuận lợi và khó khăn gì?

Tiến sỹ Triệu Quang Minh: Hiện nay, việc bảo vệ văn hóa làng Việt đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa diễn ra nhanh chóng đã làm thay đổi cảnh quan nông thôn, phá vỡ cấu trúc làng truyền thống và làm mai một nhiều giá trị văn hóa cốt lõi. Lối sống hiện đại và sự giao thoa văn hóa khiến nhiều phong tục, lễ hội và nghề thủ công truyền thống dần bị lãng quên. Một số di sản văn hóa đang bị thương mại hóa, mất đi ý nghĩa thiêng và giá trị nguyên bản. Trong khi đó, do ảnh hưởng từ công nghệ và văn hóa ngoại lai, nên sự quan tâm của thế hệ trẻ đối với văn hóa làng ngày càng giảm. Bên cạnh đó, nhiều địa phương gặp khó khăn trong việc bảo tồn di sản văn hóa do thiếu nguồn lực, kinh phí và sự hỗ trợ từ chính quyền. Tuy nhiên cũng có những nỗ lực trong việc công nhận và vinh danh các di sản văn hóa, nhưng vẫn có nhiều thách thức đòi hỏi phải có sự chung tay của toàn xã hội.

Người Dao ở Bản Ba, xã Trung Hà (Chiêm Hóa) giữ gìn nghề làm trang phục truyền thống.

Phóng viên: Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nông thôn đang diễn ra mạnh mẽ đòi hỏi cần có những giải pháp bảo tồn văn hóa làng hiệu quả. Ông có thể chia sẻ những kinh nghiệm, giải pháp gìn giữ các giá trị văn hóa làng cổ trong nước và thế giới hiện nay?

Tiến sỹ Triệu Quang Minh: Để bảo tồn văn hóa làng hiệu quả, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Ví dụ như việc phục dựng các lễ hội truyền thống, bảo tồn nghề thủ công, và gìn giữ kiến trúc cổ phải được ưu tiên. Ở Việt Nam các làng cổ như Đường Lâm đã thành công trong việc bảo tồn kiến trúc nhà cổ, khôi phục lễ hội truyền thống và phát triển du lịch cộng đồng. Tuy nhiên, thách thức ở đây là cân bằng giữa bảo tồn và đáp ứng nhu cầu hiện đại của cư dân.

Trên thế giới, Nhật Bản là một ví dụ điển hình về bảo vệ văn hóa làng, trường hợp làng Shirakawa-go là một ví dụ điển hình, làng đã bảo tồn được nhiều nhà cổ mái tranh bằng cách biến chúng thành điểm du lịch văn hóa. Đồng thời khuyến khích người dân địa phương tham gia duy trì và quản lý di sản. Tại châu Âu, làng cổ Hallstatt (Áo) đã số hóa toàn bộ di sản văn hóa và cảnh quan, giúp vừa bảo tồn lâu dài vừa phát triển du lịch bền vững.

Như vậy, vấn đề cốt lõi để bảo tồn văn hóa làng thành công là sự gắn kết giữa bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế, cùng với việc nâng cao ý thức cộng đồng và ứng dụng công nghệ hiện đại.

Phóng viên: Việc bảo tồn văn hóa làng cổ có ý nghĩa như thế nào trong việc tạo nên một dòng chảy văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc thưa ông?  

Tiến sỹ Triệu Quang Minh: Việc bảo tồn văn hóa làng cổ có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Theo chủ trương của Đảng và Nhà nước về xây dựng và phát triển văn hóa Việt Nam, việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa là nhiệm vụ cốt lõi nhằm giữ gìn bản sắc dân tộc trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Làng cổ với những phong tục, tập quán, lễ hội, và kiến trúc truyền thống là nơi lưu giữ hồn cốt văn hóa dân tộc, đóng vai trò quan trọng trong giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, củng cố lòng tự hào dân tộc. Đồng thời, việc bảo tồn làng cổ cũng gắn liền với phát triển kinh tế - xã hội bền vững, phù hợp với định hướng của Đảng về phát triển văn hóa đi đôi với phát triển kinh tế. Thông qua bảo tồn làng cổ, chúng ta không chỉ giữ gìn được di sản quý báu mà còn tạo điều kiện để văn hóa Việt Nam lan tỏa, đóng góp vào dòng chảy văn hóa nhân loại.

Làng văn hóa dân tộc Cao Lan thôn Động Sơn, xã Chân Sơn (Yên Sơn).

Phóng viên: Với mảnh đất giàu truyền thống văn hóa, lịch sử như Tuyên Quang, ông có thể gợi ý một số kinh nghiệm và giải pháp trong việc bảo tồn, giữ gìn giá trị văn hóa làng cổ?

Tiến sỹ Triệu Quang Minh: Với mảnh đất giàu truyền thống văn hóa, lịch sử cách mạng như tỉnh Tuyên Quang, việc bảo tồn giá trị văn hóa làng bản cần tập trung vào một số kinh nghiệm và giải pháp thiết thực:

Thứ nhất, phục dựng và bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể: Các lễ hội truyền thống như Lễ hội Thành Tuyên hay các di sản phong tục tập quán của các dân tộc Tày, Nùng cần được nghiên cứu, phục dựng và duy trì thông qua các hoạt động cộng đồng và giáo dục. Đây không chỉ là cách bảo tồn mà còn quảng bá nét đặc sắc của văn hóa Tuyên Quang.

Thứ hai, gìn giữ kiến trúc và không gian làng cổ: Nhắc đến Tuyên Quang người ta nghĩ ngay tới những mái nhà sàn, với mái đình Hồng Thái cây đa Tân Trào, những ngôi nhà sàn với mái tranh vách gỗ hay các di tích lịch sử cần được bảo tồn nguyên trạng. Có thể học hỏi từ kinh nghiệm bảo tồn làng cổ Đường Lâm, kết hợp việc tu sửa di sản với các chính sách hỗ trợ người dân duy trì cuộc sống trong không gian truyền thống.

Thứ ba, phát triển du lịch văn hóa cộng đồng: Biến các làng bản thành điểm du lịch văn hóa, nơi du khách có thể trải nghiệm đời sống, phong tục và nghề thủ công truyền thống. Đây là cách làm hiệu quả mà Nhật Bản hay Thái Lan đã áp dụng thành công.

Thứ tư, ứng dụng công nghệ số: Tuyên Quang có thể số hóa các di sản văn hóa làng cổ, từ tài liệu lịch sử, hình ảnh kiến trúc, đến các bài hát dân gian. Điều này không chỉ giúp lưu trữ lâu dài mà còn thuận tiện trong việc quảng bá văn hóa qua các nền tảng trực tuyến.

Thứ năm, tăng cường giáo dục và truyền thông: Đưa văn hóa truyền thống vào trường học, tổ chức các hội thảo, triển lãm để nâng cao nhận thức của người dân, đặc biệt là giới trẻ, về tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản.

Những giải pháp trên không chỉ giúp giữ gìn những giá trị văn hóa giàu bản sắc của Tuyên Quang mà còn đóng góp vào việc phát triển kinh tế - xã hội bền vững địa phương, phù hợp với định hướng của Đảng và Nhà nước trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc.

Xin trân trọng cảm ơn ông!