Giữ lửa cho đề tài chiến tranh cách mạng

VHNT về người lính và chiến tranh cách mạng đã có một chặng đường dài với nhiều dấu ấn đậm nét. Từ những tác phẩm thời kỳ kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ cho đến thời hậu chiến và hiện đại, chủ đề này luôn có sức hút mãnh liệt đối với người sáng tác và công chúng.

Những năm kháng chiến, văn học nghệ thuật trở thành vũ khí tinh thần sắc bén, cổ vũ tinh thần chiến đấu và tạo nên những hình tượng anh hùng bất tử, Tuyên Quang từng là cái nôi cho sự ra đời của nhiều tác phẩm VHNT lớn của nhiều văn nghệ sỹ tài danh của cả nước như Hồ Chí Minh (Nguyên tiêu; Báo tiệp; tặng Bùi Công), Tố Hữu (Hoan hô chiến sỹ Điện Biên), Nguyễn Đình Thi (Đất nước)…

Sau chiến tranh, VHNT đi sâu hơn vào những nỗi đau, mất mát của con người. Những tác phẩm như “Nỗi buồn chiến tranh” (Bảo Ninh) hay những biến động sâu sắc giữa các thế hệ như “Mảnh đất lắm người nhiều ma” (Nguyễn Khắc Trường) đã phản ánh chân thực, sâu sắc về chiến tranh ở góc độ con người, không chỉ có hào quang chiến thắng mà còn đó những nỗi đau hậu chiến.

Một tiết mục tham gia Liên hoan tuyên truyền ca khúc cách mạng huyện Sơn Dương.

Tại Tuyên Quang, sau chiến tranh, đề tài về người lính và chiến tranh cách mạng đã trở thành nguồn cảm hứng lớn cho nhiều thế hệ văn nghệ sỹ. Đại tướng Võ Nguyên Giáp có hồi ký “Từ Pác Bó đến Tân Trào”. Hội VHNT Tuyên Quang có tuyển tập “Thơ văn Tân Trào 1945 - 1985” với các tên tuổi truyện và ký của Đinh Công Diệp, Phù Ninh, Trịnh Thanh Phong; Mỹ thuật có Mai Hùng, Công Mỹ; Sân khấu có Nguyễn Vũ Phan, Xuân Đặng, Đỗ Giảng; Âm nhạc có Trần Công Khanh, Tân Điều, Tăng Thình; Thơ có Mai Liễu, Gia Dũng, Hà Phan, Cao Xuân Thái, Lê Na, Đoàn Thị Ký, Đinh Công Thủy, Tạ Bá Hương, Nguyễn Bình, Trần Khoái, Nguyễn Kim Thanh, Thúy Mơ; Nhiếp ảnh có cố nghệ sỹ Hải Hà, Nguyễn Chính; Biểu diễn có cố NSƯT Lâm Nho… cùng một lớp tác giả trẻ kế cận tiếp nối đầy hứa hẹn.

Dù đã có nhiều thành tựu, nhưng VHNT về đề tài người lính và chiến tranh cách mạng hiện nay đang đối diện với nhiều thách thức, đó là sự thay đổi về cảm hứng và thị hiếu. Thời bình, thế hệ trẻ đã có một khoảng cách khá xa để có thể hiểu về những gian khổ, hy sinh thời chiến, điều này khiến sự đồng cảm với những tác phẩm về chiến tranh ít nhiều giảm dần. Công chúng ngày nay quan tâm nhiều đến các đề tài xã hội hiện đại, đời sống cá nhân hơn là chiến tranh. Cùng với đó là sự thiếu vắng những tác phẩm có sức lan tỏa mạnh mẽ. So với trước đây, số lượng tác phẩm VHNT về đề tài người lính, chiến tranh cách mạng không còn dồi dào. Đặc biệt, những tác phẩm có sức lan tỏa lớn, tạo được dấu ấn trong lòng công chúng còn khá hiếm.

Cần sự thay đổi mạnh mẽ

Chiến tranh đã lùi xa, những nhân chứng sống dần ít đi, việc khai thác tư liệu chân thực, sống động trở thành một thách thức đối với người sáng tác. Nếu không có nghiên cứu sâu sắc, tác phẩm dễ bị rơi vào khuôn sáo, thiếu sức sống. Để VHNT về đề tài người lính và chiến tranh cách mạng tiếp tục có sức sống mạnh mẽ và lan tỏa, nên chăng cần đổi mới góc nhìn sáng tác, thay vì khai thác chiến tranh theo lối mô tả truyền thống, cần có những cách tiếp cận mới, phản ánh sâu hơn về số phận con người sau chiến tranh, những câu chuyện hậu chiến, hoặc góc nhìn của thế hệ sau về chiến tranh.

Trong thời đại số, việc truyền tải VHNT về đề tài này không chỉ giới hạn trong văn chương, hội họa truyền thống. Những hình thức mới như phim tài liệu kỹ thuật số, triển lãm thực tế ảo, tiểu thuyết đồ họa, hay các sản phẩm truyền thông tương tác có thể giúp thế hệ trẻ dễ tiếp cận hơn.

Tranh sơn dầu “Tháng 4 ở Trường Sa” của họa sỹ Mai Hùng.

VHNT về chiến tranh cách mạng cần được kết hợp chặt chẽ với giáo dục lịch sử, truyền thống để không chỉ tồn tại trên trang sách mà còn trở thành một phần quan trọng trong nhận thức của những người trẻ. Những ngày này, chị Nguyễn Thanh Hoa, Trung tâm Văn hóa và Điện ảnh tỉnh đang say sưa cùng đồng nghiệp chuẩn bị tập luyện các ca khúc cách mạng để tham gia Hội diễn NTQC ca khúc cách mạng do Cục văn hóa cơ sở (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức tại An Giang. Là người từng vinh dự được tham gia Đoàn công tác ra thăm, biểu diễn phục vụ đồng bào, chiến sỹ tại Trường Sa, chị Hoa xúc động cho biết: Tổ quốc, cách mạng luôn là chủ đề mà chị luôn dành trọn tâm huyết, tình cảm để hát, để tri ân những hy sinh to lớn của lớp lớp các thế hệ cha anh đã ngã xuống vì hòa bình, độc lập dân tộc, vì bình yên cuộc sống...

Để nâng cao chất lượng các tác phẩm về chủ đề này, thời gian tới, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Cục Điện ảnh cũng cần có những chính sách hỗ trợ, động viên các nhà văn, nghệ sĩ khai thác đề tài này. Các cuộc thi, trại sáng tác về đề tài chiến tranh cách mạng cần được tổ chức thường xuyên để khuyến khích các cây bút trẻ tham gia. Cần sự thay đổi mạnh mẽ từ nội dung, phương thức tiếp cận đến cách truyền tải. Đây không chỉ là trách nhiệm của những người làm nghệ thuật, mà còn là của cả cộng đồng trong việc giữ gìn, phát huy và truyền lửa cho thế hệ sau.