Tôn vinh những tìm tòi, sáng tạo

Năm nay, Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam tiếp tục tìm kiếm, phát hiện, vinh danh những tác phẩm, tác giả nổi bật. Ban tổ chức nhận được 208 bài dự thi, trong đó có 7 tác phẩm đoạt giải. Ở hạng mục văn xuôi, truyện ngắn “Trên đỉnh giời” của nhà văn Y Ban và tiểu thuyết “Gia đình có 4 chị em gái” của Phạm Thị Bích Thủy được xướng tên. Các tập thơ thắng giải thưởng năm nay bao gồm “Đồng” của Trần Lê Khánh, “Viễn ca” của Nguyễn Tiến Thanh, “Phục sinh” của Đào Quốc Minh. Ở nội dung lý luận phê bình, nhà phê bình Trần Hoài Anh thắng giải với công trình lý luận “Lý luận phê bình văn học miền Nam 1954 - 1975: Tiếp nhận và ứng dụng”. Mục văn học thiếu nhi, tác phẩm “Chiếc xe buýt bay” của Mai Chi và Huỳnh Long thắng giải.

Trong đó, ở thể loại văn xuôi, lần đầu tiên Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam quyết định trao giải thưởng đặc biệt cho nhà văn Y Ban với tập truyện ngắn “Trên đỉnh giời”. 18 truyện trong tác phẩm là chân dung của những kiếp người. Với cái nhìn hiện thực, đôn hậu nhà văn đã cho độc giả đến với nhiều góc nhìn, nhiều cảm xúc từ những phận người, kiếp người.

Sức hấp dẫn của tập truyện còn được thể hiện ở kỹ thuật tự sự biến hóa linh hoạt, khó đoán. Sự biến hóa này cho thấy một Y Ban dồi dào sức sáng tạo, không ngừng tìm kiếm và thể nghiệm những kỹ thuật tự sự mới như một cách “lạ hóa” tác phẩm. Nói về giải thưởng này, nhà phê bình Phạm Xuân Thạch đánh giá đây là “tập truyện ngắn xuất sắc nhất mà chúng ta có thể chờ đợi ở văn chương Việt Nam hiện nay”.

Ban Tổ chức trao Giải thưởng Văn học Hội Nhà văn Việt Nam năm 2024 cho các tác giả đoạt giải.

Cũng ở thể loại văn xuôi, tiểu thuyết “Gia đình có bốn chị em gái” của nhà văn Phạm Thị Bích Thủy đã vinh dự được trao giải thưởng. Các câu chuyện xoay quanh 4 cô con gái nhà ông Bình - bà Bằng, nhưng đã vẽ nên những biến động của cả xã hội. Theo nhà phê bình Nguyễn Hoài Nam, tác phẩm là một bức tranh nghệ thuật sống động về những vòng đời đầy thử thách, qua đó thể hiện cách nhìn nhận sâu sắc về những biến động của con người trong xã hội hiện đại.

So với mùa giải năm 2023 vốn chỉ có 1 tác phẩm thơ đoạt giải, hạng mục thơ năm nay có sự nổi trội đáng kể về số lượng khi có 3 tập thơ được vinh danh. Trong không gian nghệ thuật của thơ ca, tập thơ “Phục sinh” của nhà thơ Đào Quốc Minh mở ra một hành trình khám phá sâu sắc về tâm hồn con người. Ở mỗi bài thơ, độc giả không chỉ cảm nhận được cái đẹp của ngôn từ mà còn trải nghiệm được một hành trình nội tâm thật sự sâu sắc. Hay tập “Viễn ca” của Nguyễn Tiến Thanh thể hiện nét sáng tạo trong thi ca đầy thú vị. Đó là sự suy ngẫm, chiêm nghiệm của nhà thơ về cuộc sống, tình yêu khi vào tuổi trung niên bằng những câu thơ có chiều sâu của những suy tưởng, cái khác lạ của ngôn ngữ và hệ thống thi ảnh.

Còn với tập thơ “Đồng” của Trần Lê Khánh được đánh giá cao bởi sự sáng tạo, chất riêng của tác giả. Nhiều bài thơ đề cập đến nhiều vấn đề của con người, thiên nhiên, đời sống với cách tiếp cận, giao tiếp, lối riêng khó lẫn.

Ở hạng mục văn học thiếu nhi, tác phẩm “Chiếc xe buýt bay” của Võ Thị Mai Chi và Huỳnh Bá Long nhận được thiện tình xuyên suốt từ sơ khảo đến chung khảo đã chứng minh một cách thuyết phục rằng, khi tác phẩm đạt đến chất lượng nhất định sẽ đạt đến sự đồng thuận cao. Tác phẩm đoạt giải thể hiện bản lĩnh của người viết, mạnh dạn, can đảm bước vào địa hạt mà trước đó còn là mới lạ bằng một câu chuyện thật đẹp về tình bạn tuổi thơ.

Giải thưởng hạng mục lý luận phê bình được trao cho tác phẩm “Lý luận - phê bình văn học miền Nam 1954-1975: Tiếp nhận và ứng dụng” của nhà nghiên cứu Trần Hoài Anh cũng chính là trao cho bản lĩnh chuyên nghiệp với tính chất công trình chuyên khảo sâu, bề thế, bài bản, thoát khỏi cảm giác sản phẩm ngẫu hứng hay sản phẩm tập hợp từ các bài viết lẻ vụn vặt.

Vẫn còn những khoảng trống

Ngoài ra, Giải thưởng “Tác giả trẻ Hội Nhà văn Việt Nam” năm 2024 được trao cho tác giả Võ Đăng Khoa với tập truyện ngắn “Lạc đà bay” và tác giả Phùng Thị Hương Ly với tập thơ “Dưới vòm hoa đại khải”. Giải thưởng “Nhà văn nữ ấn tượng” năm 2024 vinh danh nhà văn Đỗ Thị Tấc và nhà văn Phương Huyền.

Tại Lễ trao giải, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho biết, các tác giả được trao Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam 2024 đã mở ra những vấn đề khiến đời sống văn học trở nên khác biệt. Họ đóng góp những giọng nói riêng và cách nhìn mới cho nền văn học Việt Nam vốn đầy tính đa dạng và phong phú.

Tuy nhiên với con số 208 tác phẩm tham dự, số lượng về cơ bản vẫn giữ ổn định, có sự phân bố khá đều ở hai thể loại thơ và văn xuôi, còn lý luận phê bình có giảm hơn một chút so với những năm trước. Ở giải thưởng “Tác giả trẻ”, số lượng tác phẩm dự giải chưa nhiều, đó là điều mà Hội Nhà văn và công chúng yêu văn chương không khỏi trăn trở.

Bên cạnh sự chính xác, thậm chí là đầy đặn của một số hạng mục, năm nay vẫn có những khoảng hẫng hụt. Giải thưởng cho văn học dịch năm nay lại tiếp tục để trống, theo đánh giá của nhiều người, là điều khá đáng tiếc, bởi nó chưa phản ánh đúng so với thực trạng bề rộng phong phú của số lượng cũng như bề sâu về chất lượng dịch trong năm.

Việc các giải thưởng văn chương lớn để trống hạng mục văn học dịch được cho là điều hợp lý, bởi các tác phẩm xuất bản trong năm 2024 thiếu những yếu tố để chinh phục các chuyên gia cũng như độc giả thông thường. Theo Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều, trong các tác phẩm dịch, có những tác phẩm rất tốt, nổi tiếng nhưng bản dịch tiếng Việt chưa thật thuần Việt.

Có tác phẩm nổi tiếng nhưng lại có điểm không phù hợp với đời sống ở trong nước nên không thể trao giải được.

Nhìn lại giải thưởng Hội nhà văn Việt Nam 2024 chúng ta nhận thấy, các tác giả đoạt giải thưởng năm 2024 đã mang đến cho đời sống văn chương một tinh thần mới, một diện mạo mới, một con đường mới. Tuy nhiên, với bất kỳ giải thưởng văn chương nào sự đánh giá của các hội đồng là sự nhìn nhận trong một thời khắc, trong khi, các tác phẩm cần tiếp tục được công chúng nhìn nhận trong sự dài lâu, sống cùng đời sống hiện thực. Đó chính là điều tạo nên giá trị của một tác phẩm văn học.