Về kinh nghiệm thời tiết, có những câu tục ngữ khá thú vị. Nhìn bầu trời,  màu trời, dân gian cũng đoán được hiện tượng thời tiết sẽ diễn ra: Quằng lếch noòng, quằng toòng lẹng (Vòng sắt thì lụt, vòng đồng thì hạn); Phả phạ kẻo mừa Keo, khẩu tèo khửn các/Phả phạ kẻo mừa Hác, khẩu thác chàn (Mây kéo về Nam, thóc chạy lên gác/Mây kéo về Bắc, đổ thóc ra sàn phơi). Ý là: khi có nhiều đám mây đen kéo về hướng Nam, ai đang phơi thóc lúa phải dọn ngay; còn khi mây kéo về Bắc, cứ việc đổ thóc ra phơi.

Tri thức trồng lúa nước của đồng bào Tày Lâm Bình được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, minh chứng cho những kinh nghiệm lâu đời của nhiều thế hệ.

Về kinh nghiệm sản xuất có câu: Rẩy óm chà, nà óm nặm (Rẫy ủ cành, ruộng dầm nước), nghĩa là làm rẫy thì ủ cành lá cho mục, cho khô để đốt lấy gio làm phân bón cho cây trồng; còn làm ruộng thì ngâm nước cho đất ngấu. Kinh nghiệm trồng lúa nước kịp thời vụ có ảnh hưởng rất lớn đến thu hoạch: Slíp co lả bấu tấng hả co hua (Mười cây mạ cấy muộn không bằng năm cây mạ cấy sớm); Đăm nà tẳm ngoảng á, khẩu bấu quá ngài chiêng (Cấy ruộng tới lúc ve ran, gạo không qua cơm tết). Trong kinh nghiệm trồng lúa nước, thời điểm cày cấy rất quan trọng, gần như quyết định sự được mất của cả vụ mùa nên bà con cũng rất coi trọng việc cày ải, phơi đất. Tháng Tư, tháng Năm mới cấy nhưng ruộng phải cày ải từ cuối năm trước: Thây nà lập đông, khẩu thuổm chang tổng, lậm cằn nưa phưa cằn tẩư (Cày ruộng lập đông, lúa ngập đầy đồng, nặng trĩu đan nhau bờ trên bờ dưới)…

Trong quan hệ gia đình, có những câu thể hiện lòng biết ơn, sự coi trọng đấng sinh thành: Khúy mạ bấu tả pài pẳng lăng (Cưỡi ngựa không quên họ ngoại), ý nói khi con cái đã trưởng thành, làm ăn phát đạt, trở nên sang giàu (có ngựa để cưỡi) không được quên người mẹ đã sinh ra mình. Hoặc câu: Khúy mạ khửn keng chắng chắc công pèng pỏ mẻ (Cưỡi ngựa lên đèo mới biết công lao cha mẹ). Có lẽ, từ sự khó nhọc leo từng bước lên đèo dốc (ngày xưa là đường mòn, xuyên qua núi rừng) của con ngựa thồ người trên lưng mà người Tày liên tưởng đến sự khó nhọc của người làm cha, làm mẹ, cũng nặng nhọc, vất vả làm lụng, chăm bẵm những đứa con cho tới ngày trưởng thành.

Người Tày cũng cảnh báo, phận làm con không biết vâng lời sẽ không thể có tương lai tốt đẹp: Mu bấu khảu coọc khỉ slưa, lủc bấu tỉnh pỏ mẻ sằn lứ (Lợn không vào chuồng sẽ làm mồi cho cọp, con không vâng lời cha mẹ sẽ hư hỏng)…

​

Nhiều câu tục ngữ hướng con người đến các giá trị chân - thiện - mỹ.

Tình chồng vợ được đề cao sự nhẫn nhịn, thuận hòa, chăm chỉ lao động: Phua mìa điếp căn, mì kin quá slí (Vợ chồng yêu thương nhau, suốt đời no ấm); Mìa đá phua bấu dăng sắc ỷ, phua đá mìa đắc đỉ hất kin (Vợ mắng chồng lặng im, chồng mắng vợ lặng thầm làm lụng); Phua chạn mìa thai dác, mìa chạn phua slửa khát pậu khua (Chồng lười vợ chết đói, vợ lười chồng rách rưới người cười)…

Tình anh em, chị em ruột thịt cần được trân quý: Van bấu quá nựa pất, chếp điếp bấu quá pả nả (Ngon không gì bằng thịt vịt, thân thiết không gì bằng chị em ruột); Phân tốc chắng hăn tảc, thai dác chính hăn pỉ noọng (Mưa xuống mới thấy vắt, đói khát mới thấy anh em).

Nhận diện bản chất con người, có câu Pác van toọng slổm (Lời ngọt bụng chua); Phạ đăng ngùm ngùm phạ đăng phân, cần cảng ngùm ngùm cần slẩy khôn (Trời ầm ì sấm trời sắp mưa, người nói lầm bầm người xấu bụng).

Có những lời nói thành bài, đủ vần điệu như: Nổc cốt quá cằn nà đoải đoải/Mẻ nhình chạn hết phải pền slưa/Pỏ chài chạn thây phưa pền nạn (Bìm bịp đủng đỉnh qua bờ ruộng/Đàn bà lười dệt vải thành hổ/Đàn ông lười cày bừa thành hươu). Đây là tư duy, là quan niệm của người Tày xưa trong khuôn khổ cuộc sống gắn với canh tác nông nghiệp, lối sống tự cung, tự cấp. Lấy nghề nông làm kế sinh nhai duy nhất, cổ nhân coi trọng phẩm chất cần cù, lấy sự chuyên cần, lao động làm thước đo giá trị con người. Lời nói cũng thể hiện sự phân công lao động rất rõ trong gia đình: việc cày bừa (tượng trưng cho những việc lớn) do người đàn ông đảm nhận; chăm lo gia đình, nữ công gia chánh là của người phụ nữ.

Đó cũng là cách đồng bào phê bình những thói hư tật xấu trong cuộc sống xã hội. Thông qua các câu ca dao, tục ngữ, bà con đúc kết kinh nghiệm sản xuất, răn dạy cách đối nhân xử thế, hướng con người đến các giá trị chân - thiện - mỹ.