Chuyện đã cách đây khá lâu nhưng người ta vẫn còn kể mãi.

Thầy Đạm ngồi thẫn thờ trên mỏm đá nhìn xuống thung lũng, khuôn mặt thất thần nhìn đàn chim sẻ non mất tổ nháo nhác chuyền cành khi bóng đêm dần ập xuống.

Minh họa: Hồng kiều

Cách đó không xa, một lão thày bói già ngồi dưới gốc cây đắc ý châm một điếu thuốc, rít lấy rít để và thuyết lý với mấy người đi nương về:

- Tôi đã nói mà các người có nghe đâu, đất này không dựng được trường. Lần này là lần thứ ba cháy điểm trường rồi. Ông, bà nào đi giúp thầy Đạm thì bị quả báo.

Từ hôm ấy, chẳng còn thấy ai góp gỗ dựng trường nữa. Học trò tứ tán, đứa nào nhà dưới thung thì sang học bên Yên Bình, Yên Lập, đứa nào nhà phía trên thì đi tắt qua chỗ núi đá thắt như cái yên ngựa để sang học bên Chiềng An. Người ở núi nhìn con chim bay sang nhau thì gần mà đến được với nhau phải vòng vèo đến là xa…

Một ngày, những người đi nương thấy có một cái lán nhỏ mọc lên ở lưng chừng con dốc Àn. Vì thấy có ký hiệu nêu nhận chỗ nên chẳng ai dám lại gần. Càng ngày, cái chòi ấy như càng lớn dần, bọn trẻ đi hỏi người lớn, người trẻ đi hỏi người già… chẳng ai biết.

Từ ngày điểm trường bị cháy rụi, trong vùng có một cậu bé tên Quyết phải ở nhà giúp cha mẹ làm việc. Quyết  nghe mẹ bảo đi học mất cả ngày đường, tối về cũng đâu có gạo bỏ vào nồi. Cái chữ còn đấy, không học bây giờ thì nó có mất đi đâu chứ không đi phát nương, làm cỏ thì lấy gì mà ăn?

Một đêm, Quyết nằm mơ thấy ở chỗ lưng dốc Àn có những nóc nhà mọc lên. Các bạn lại í ới gọi cậu đi học. Quyết vùng dậy, cố dụi mắt nhưng càng dụi càng thấy mắt mình nhòe đi. Từ cửa sổ nhà sàn, cậu nhìn ra ngọn đồi dưới trăng sáng vằng vặc vẫn chỉ thấy một khoảng trống mênh mông mờ đục trong sương khuya. Từ hôm ấy, như có sự mách bảo, cậu quyết tìm ra bí mật của cái chòi ở lưng dốc ấy. Đêm, khi các nhà đã ngủ say, Quyết lén lần ra đến cái lán đó nhưng nghĩ đến dấu nêu nhận nên lưỡng lự không dám bước đến gần. Bỗng cậu thấy có một bóng đen từ xa tiến lại, dù cách một đoạn khá xa vẫn nghe thấy tiếng thở hồng hộc của một người đang leo quá sức. Người đó vác cây gỗ đi vào lán, loáng cái, đã chẳng thấy người đó đâu như một bóng ma.

Nghe Quyết kể xong, ông Tâm trưởng xóm trầm ngâm:

- Người đó muốn gì nhỉ? Chẳng lẽ có âm mưu phá hoại hay giấu hàng cấm. Thôi, để ông bàn với chú Lành ở xã để theo dõi.

Một chiều đi làm về, Quyết nghe thấy tiếng chim kêu chiêm chiếp phía sau nhà. Cậu chạy ra xem thì thấy có một con chim sẻ bị thương ở cánh. Ban đầu, cậu nghĩ nó bị ai bắn bằng súng cao su nên có ý đợi người đến lấy nhưng khi nghe chú chim kêu thảm thiết quá, cậu đành bỏ nó vào lồng. Còn nhớ, ngày trước thầy Đạm đã từng nói: “Phải biết thương xót những con vật bé nhỏ nhất”. Quyết cũng nhớ ra bài thuốc lá cây của ông Tâm đã dạy, phàm là người hay con vật nên được đắp lá đúng cách đều chữa được xương, khớp.

Ít ngày sau, chú chim bắt đầu khỏe lên, nhảy nhót trong lồng. Quyết vừa muốn thả nó ra lại vừa thấy tiếc. Cậu lẩm bẩm bên cái lồng chim: “Sẻ à, mày còn đàn không? Đàn của mày ở đâu sao tao không thấy…”. Nói rồi, chính cậu lại nhớ những mái nhà tranh của điểm trường. Dưới mái tranh đó, trong những cái ống tre là tổ chim sẻ. Nhưng khi ngọn lửa bùng lên thiêu rụi, không biết đàn sẻ ấy đã đi đâu, cũng như những người bạn đã mỗi người một ngả. Có nhiều bạn lang thang đi về thị trấn làm thuê, có bạn không may bị kẻ xấu dụ dỗ thành nghiện ngập.

Ông Tâm và các chú cứ thì thào to nhỏ chuyện gì đó nhưng Quyết không nghe được. Một đêm, trăng không tỏ, sương lạnh mờ đục, ông Tâm cùng mấy người rình quanh lán. Khi những ánh đèn pin đều chiếu vào một điểm thì người ta thấy khuôn mặt ngơ ngác của thầy Đạm. Nhưng rồi, khi nghe thầy kể thì họ đều sững sờ.

Chẳng cần nói gì nhiều, người miền núi vẫn ưa bước chân đi, bàn tay phát nương, tra hạt hơn cái miệng nói lời nước lã. Từ sớm hôm sau, người thì đẽo vỏ cây, người xẻ gỗ, đục đẽo… chẳng mấy chốc những cái khung nhà được dựng lên, lần này thay bằng tranh tre là ngói đỏ được chuyển đến.

Nhiều năm sau, người dân trong bản vẫn truyền tụng câu chuyện ngày ngày thầy Đạm vẫn vác gỗ qua con dốc Àn Mạ, nuôi giấc mơ phục dựng lại điểm trường. Nhớ cái đêm cánh đàn ông “bắt quả tang” thầy, có người còn lo sợ vì nghĩ đến lời lão thầy bói già. Thầy Đạm đã đem lại niềm tin cho họ: “Mình không dựng lại điểm trường thì lũ trẻ sẽ không có chữ. Chữ như con đường dẫn mình đi xa, cái mắt mình nhìn được xa sẽ biết cách làm no cái bụng. Không có chữ thì sẽ như người không nhìn thấy gì, quanh quẩn nhặt quả rụng dưới gốc cây…”.

Thấy những mái ngói đỏ tươi trong nắng, đàn chim sẻ bay về từng đàn bay về ríu rít. Thầy Đạm, ông Tâm đến từng nhà vận động để đón những đứa trẻ trở lại đi học. Thấy nhiều đứa ngày nào còn bé con gầy yếu giờ đã cao lớn lộc ngộc nhưng lại quên gần hết con chữ, thầy Đàm thương lắm.

Sáng Chủ nhật, thầy Đạm đến nhà Quyết, thấy cậu đang cầm cái lồng chim, thầy nhỏ nhẹ:

- Sao em không cho chú chim sẻ này về lại đàn của mình. Thầy thấy chú chim này được em chăm sóc lông mượt mà, béo tốt nhưng có vẻ không hào hứng khi phải sống trong chiếc lồng này đâu…

- Vì em nuôi nó từ bé, sợ thả ra nó sẽ không biết kiếm mồi.

Thầy Đạm xoa đầu Quyết:

- Sau này em đi học lên lớp cao hơn em sẽ hiểu. Chú chim sẻ này cũng như chúng ta, dù được ăn no, mặc ấm mà sống lủi thủi một mình thì sẽ buồn. Chỉ khi nào được hòa nhập với cộng đồng, cùng đi kiếm mồi, cùng vượt qua đèo cao, thung rộng như thế mới cứng cáp, trưởng thành.

Sáng ấy, khi những tia nắng ánh lên phía mỏm núi, Quyết đeo cái túi thổ cẩm, trong đó có quyển vở mới thầy Đạm vừa cho hăm hở leo dốc Àn tới lớp. Trước khi đi, cậu không quên mở cửa lồng cho con chim sẻ bay đi. Giờ thì cậu đã nhìn rõ thấy đàn sẻ đang ríu rít trên mái ngói đỏ tươi trong nắng mới…