Khi không còn cái nóng như rang, tiếp đến là loạt tiếng sấm kinh hoàng cùng những trận lũ khủng khiếp của mùa hạ, chúng tôi biết mùa thu đến. Chúng tôi không phải chịu cái rét như cắt da, cắt thịt của mùa đông, không ngán ngẩm tiết trời ẩm thấp, chân lúc nào cũng dính bết bùn đất của mùa xuân. Mùa thu đến, thì cứ vô tư thưởng thu cái đã!

Điều tuyệt nhất là mùa thu ở vùng cao có rất nhiều loại quả chín. Nào ổi, bưởi, thị, trám, sấu, quýt, dưa, cọ, sổ, khế, bồ quân... Không thể nhớ ra và kể hết. Không mùa nào trong năm có nhiều hoa trái như mùa thu! Ở cái thời ăn độn trường kỳ ấy, mỗi lần được ăn quả chín chẳng khác nào được thưởng thức một bữa tiệc trời cho.

Mùa thu bắt đầu từ tháng Bảy âm lịch. Lúc này bầu trời trong xanh hơn, làn gió mát dịu đưa hương từ những trái ổi chín vàng tỏa ra khắp bản. Nhà ai cũng có vài cây ổi, thường là chúng tự mọc hoang nhưng ông bà, bố mẹ giữ lại cho lũ trẻ ăn. Ổi quê chỉ to bằng quả chanh, có hai loại, một loại lõi trắng và một loại lõi đào. Ổi trắng khi chín ăn đậm vị hơn nhưng không thơm bằng ổi đào. Lũ trẻ chúng tôi đứa nào đứa nấy gầy khẳng khiu, đen nhẻm như que củi, thoắt cái đã trèo lên tít ngọn cây dù ở đó loài sâu dẹt làm chúng tôi sợ chết khiếp. Chẳng biết lũ sâu ấy trú ở cây ổi để ăn quả, lá hay vỏ cây nữa. Con nào con nấy dẹt nhưng bề ngang bằng hai, ba ngón tay, bám chắc vào đám vỏ xù xì ẩn thân. Màu sắc của chúng lẫn với màu vỏ cây, chẳng biết đâu là đâu. Mãi đến chạm tay vào đám lông mượt như lông mèo, chúng tôi mới biết mà kêu lên oai oái. Kêu nhưng chẳng đứa nào giật mình mà buông tay, bởi đây là loài sâu lành, chúng chẳng cắn người, bộ lông cũng mềm mượt chứ không ngứa như lông một số loài sâu khác. 

Mùa ổi chưa hết lại đến mùa thị, những trái thị tròn xoe, chín vàng hộm tỏa hương nhức cả mũi. Khác với ổi, thị là loài quả cần chín thật kỹ mới ăn được chứ lúc còn xanh thì chịu. Cây thị to cao hơn cây ổi, khó trèo hơn, chỉ có vài đứa bạn hàng siêu đẳng mới leo lên hái quả xuống được. Cả lũ đứng dưới gốc cây hóng bạn leo lên hái quả xuống, đứa nào đứa nấy đựng quả vào vạt áo, mang về để đầu giường cho thơm, chờ chín mềm mới ăn. Vừa hít hà hương thị, vừa nghe bà kể chuyện Tấm Cám thì thích dường nào! Tôi cứ miên man nghĩ quả thị bé thế sao mà nở ra cô Tấm được nhỉ?

Có hai loại quả ngày xưa không ai ăn từ lúc còn xanh như bây giờ, mà phải chờ chúng chín rụng mới nhặt về để ăn, đó là quả sấu và quả trám. Hai loài này thân quá cao to nên quá sức trèo của lũ chúng tôi. Thích nhất là sau mỗi trận mưa, sấu và trám rụng vàng cả gốc, chúng tôi hô nhau mang rổ ra gốc cây lượm quả. Trám và sấu có vị chua khá gắt nên lũ trẻ ít ăn bộ mà đem về cho bố mẹ chế biến món ăn. 

Cứ mỗi rằm tháng Bảy, quê tôi lại ăn Tết thật to. Nhà ai cũng làm bánh gai, bánh mật, bánh củ chuối, bánh chuối, bánh dợm và vài mâm cỗ cúng gia tiên, trời đất. Trong mâm cỗ không thể thiếu món vịt om trám và món trám xào mắm cá ruộng. Sau này lớn lên, đi nhiều nơi, được ăn nhiều loại đặc sản, nhưng tôi chưa bắt gặp được hương vị, món ăn nào đậm đà khó quên như món vịt om trám và trám xào mắm cá chép ruộng ở quê tôi.

Ngoảnh đi, ngoảnh lại đã đến kỳ thu hoạch bưởi, quýt và khế. Ba giống quả này ở quê tôi dù chín vàng thơm ngát vẫn đậm vị chua thanh. Trong tiết trời khô hanh, môi và da bắt đầu se lại, chỉ cần ăn vài múi bưởi, múi quýt thôi, ai cũng cảm thấy đỡ háo và làn da tươi tắn trở lại. Món khế thì được các mẹ chòi về ướp muối để nấu canh ăn dần. Còn một loài quả có vị chua dìu dịu là quả sổ. Cây sổ thường mọc hoang ở đầu nguồn con suối. Mùa sổ chín, lũ chúng tôi thường ra bờ suối đón những trái sổ chín rụng trôi theo dòng suối mát, dùng dao nhỏ lọc những bản dày, mọng nước, thái thành lát vừa phải rồi chấm muối ớt, vừa ăn vừa xuýt xoa vì vị chua, cay, hơi chát quyện vào nhau.

Vừa thưởng thức vị chua của bưởi, khế, quýt, sổ chúng tôi vừa mong chờ đến ngày quả bồ quân chín. Loài quả nho nhỏ, xinh xinh căng mọng, tím thẫm ấy chỉ cần nhìn thôi đã tứa nước miếng. Chúng có vị chua chua, ngòn ngọt rất dễ chịu ở đầu lưỡi. 

Có một loài quả không thể không nhắc đến, đó là dưa nương. Dưa nương nhìn giống trái dưa gang, có vị nhạt như dưa chuột, to bằng nửa quả dưa hấu. Mỗi trái dưa nương nặng cả cân, phải mấy đứa mới ăn hết. Chỉ cần ăn một miếng dưa nương thôi là cảm nhận được người khoan khoái, dễ chịu, mấy tiếng không cần uống nước cũng không cảm thấy khát. 

Mùa thu chầm chậm trôi qua, chúng tôi được đắm mình trong thế giới các loài quả, cũng là lúc bắt đầu năm học mới. Những kỷ niệm đẹp thuở ấu thơ cùng bạn bè cắp sách đến trường, cùng trèo cây hái quả chín còn đọng trong tâm tưởng tôi đến hôm nay. Và tôi nghĩ chúng sẽ theo tôi suốt cả cuộc đời.